Ý tưởng chính của triển lãm - “Kết nối ý tưởng, tạo dựng tương lai” - được phát triển theo ba lĩnh vực chủ đề: “Phát triển bền vững”, “Tính di động", "Tiềm năng". Từ quảng trường trung tâm Al Walz, nằm trên một trục với lối ra từ metro và khu vực đi qua là 3 khu vực chuyên đề. Quảng trường Al Wasl được bao phủ bởi mái vòm có đường kính 137 m, đồng thời là màn hình đa phương thức. Dưới mái vòm tổ chức nhiều khu vực riêng dành cho các hoạt động, hòa nhạc, nghỉ ngơi và các dạ hội trình diễn. Trong mỗi khu vực chuyên đề là các gian hàng của các nước tham gia và một gian concept chủ đạo.

Tòa nhà Alif (UAE) trong khu vực chuyên đề “Tính di động”

Các lĩnh vực chuyên đề của triển lãm. Giải pháp kiến ​​trúc- nghệ thuật của các gian hàng

Kiến trúc của các gian hàng triển lãm thường phản ánh ý tưởng chính của triển lãm và đồng điệu với chủ đề của khu vực. Ví dụ: trong khu vực “Tính di động”, gian hàng Alif biểu thị chủ đề chính (do Fosters & Partners thiết kế) là một tòa nhà hình cỏ ba lá. Ý tưởng về tính di động được phản ánh đầy đủ qua các đường cong linh hoạt của cả khối công trình cũng như trong các phần nhô ra bằng thép nằm ngang liên tục bao quanh các mặt tiền. Hình khối của tòa nhà được mở rộng bởi các công xon, tạo thành các mái che. Ở trung tâm tòa là thang máy có sức chứa 160 người, đưa du khách lên để bắt đầu hành trình vào lịch sử của Các Tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất, từ ​​​​cuộc di cư của các tộc đến các thành phố trong tương lai.

Tòa nhà Terra (Vương quốc Anh) - một trong 7 công trình được chứng nhận LEED Platinum 

Chủ đề “Tính di động” khá tinh tế trong kiến ​​trúc gian hàng của Ba Lan. Các mặt dựng gỗ được trang trí bằng bố cục hình khối của hàng nghìn con hạc trắng. Những cuộc di cư theo mùa của chim tượng trưng cho sự chuyển động, sự kết nối và vẻ đẹp. Ý tưởng về tính di động của thế giới hiện đại cũng được phản ánh trong kiến ​​trúc của các gian hàng quốc gia của Bỉ, Úc, Chile, Mauritania, Pháp, Turkmenistan, Syria, Mexico và nhiều quốc gia khác.

Kiến trúc công nghệ cao thân thiện với môi trường

Kiến trúc của các công trình trong triển lãm tuân theo các nguyên tắc phát triển bền vững và các tiêu chuẩn công trình xanh, chú trọng vào điều kiện khí hậu sa mạc khô nóng. Chủ đề bảo tồn các tài nguyên của Trái đất được phản ánh trong nhiều gian hàng Expo, nhưng tập trung nhiều nhất ở khu vực chuyên đề “Phát triển bền vững”, với gian hàng concept Terra của văn phòng kiến ​​trúc Nicholas Grimshaw (Vương quốc Anh). Các khu vực chính của không gian trưng bày ở dưới mặt đất, dưới những mái nhà bằng đất, phía trên có tán cây hình rồng. Các tấm pin mặt trời được đặt trên một cấu trúc thép hình elip. Tán chính và 18 “cây năng lượng” nhỏ hơn gần đó tích lũy năng lượng của mặt trời, lặp lại quá trình quang hợp tự nhiên, tích tụ và lọc nước mưa và nước từ không khí. Tòa nhà Terra tự chủ về tiếp nhận và tiêu thụ năng lượng, nước. Bên trong gian hàng giới thiệu các kỹ thuật tưới tiêu, biện pháp giảm mức tiêu thụ nước và các công nghệ tiết kiệm tài nguyên tự nhiên khác. Xung quanh gian hàng là cảnh quan với vườn cây và hệ thống tưới tiêu.

Gian hàng Singapore có dạng nhà - vườn

Gian hàng của Singapore do Văn phòng kiến trúc WOHA thiết kế là nhà -  vườn không tiêu thụ điện từ các nguồn bên ngoài; nước biển qua quá trình khử muối bằng năng lượng mặt trời được sử dụng để tưới cây và làm mát không khí; ốc đảo xanh ba chiều với hệ sinh thái tự chủ hoàn toàn. Hình khối của tòa nhà -vườn được hình thành bởi ba chóp kim loại cao; toàn bộ chiều cao của các chóp được bao phủ bởi thực vật,  các lối đi và các khu vườn treo. Bên trong các hình chóp này là không gian triển lãm. Mái của cả khối với các tấm pin mặt trời đồng thời là một sân thượng đa năng, được bảo vệ khỏi ánh nắng mặt trời bằng tán cây và được làm mát bằng những tia nước mịn màng.

Không gian bên trong gian hàng của Hà Lan là hình chóp cụt, phủ đầy  nấm và thực vật ăn được  

Một số quốc gia đã trình diễn các công nghệ trang trại xanh theo phương thẳng đứng, tăng cường bảo đảm lối sống bền vững, kể cả ở những vùng khí hậu khô và nóng. Bên trong gian hàng của Hà Lan do V8 Architects thiết kế là kết cấu thép không gian hình chóp cụt cao khoảng 20m. Cây ăn được trồng ở bên ngoài hình nón, còn nấm trồng ở bề mặt bên trong. Thiết bị lấy nước từ không khí sa mạc dùng để tưới cây và tạo vi khí hậu cho nấm phát triển. Hệ thống được cung cấp năng lượng từ các panel pin mặt trời. Bên trong khối hình nón trình diễn những công nghệ mới nhất để hỗ trợ sự phát triển bền vững.

Gian hàng của UAE mang hình ảnh những cánh chim ưng - biểu tượng của UAE (tác phẩm của KTS. Santiago Calatrava)

Chủ đề phát triển bền vững còn được trình bày trong nhiều gian hàng của Đức, Slovenia, Cộng hòa Séc, Brazil, Thụy Điển...

Tính sáng tạo trong giải pháp kiến ​​trúc và giải pháp kết cấu

Tuy mỗi gian hàng triển lãm có chức năng cụ thể, song tất cả đều nổi bật bởi sự đa dạng và độc đáo của các giải pháp kiến ​​trúc và giải pháp kết cấu. Trong vài thập kỷ gần đây, nhờ tiến bộ công nghệ, nhiều loại vật liệu xây dựng mới đã xuất hiện, các kết cấu và công nghệ có tiềm năng tạo hình lớn đang được phát triển mạnh mẽ. Xác định trực quan các giải pháp kết cấu cho phần lớn các gian hàng do đó khá khó, nhất là các gian hàng mà giải pháp kết cấu không thể hiện ở hình thức bên ngoài. Các gian hàng triển lãm tại Expo 2020 được thiết kế cả theo nguyên tắc tập trung và phi tập trung của các giải pháp quy hoạch - hình khối. Nguyên tắc tập trung đòi hỏi trần nhà bao phủ một không gian triển lãm rộng lớn mà không có các trụ bổ sung. Trong trường hợp này, các kết cấu chịu lực là hệ thống không gian dạng vòm, dạng vỏ, các kết cấu dạng thanh; kết cấu khung và vòm nhịp lớn; các hệ thống treo... Ví dụ về giải pháp không gian tập trung có thể thấy ở các gian hàng của Nga, UAE, Ả Rập Xê Út, Kazakhstan...

Gian hàng của Nga rực rỡ, được thiết kế theo dạng hai bán cầu lồng vào nhau

Thu hút sự chú ý ngay ở lối vào khu vực triển lãm là gian hàng của UAE (tác phẩm của KTS. Santiago Calatrava). Tòa nhà mang hình ảnh cánh chim ưng, biểu tượng của UAE, tượng trưng cho sự chuyển động, tự do và đổi mới. 28 cánh đảo gió bằng sợi carbon dễ dàng thay đổi hình dạng của tòa nhà tùy theo hướng ánh sáng mặt trời chiếu tới, mở hoặc đóng các tấm pin mặt trời. Ngoại thất và nội thất một tông màu trắng của các phòng và không gian ngoài trời tạo ấn tượng đặc biệt.

Gian hàng của Tây Ban Nha

Gian hàng của Nga rực rỡ, được thiết kế theo dạng hai bán cầu lồng vào nhau, có ba tầng chính và hai tầng lửng. Trong bán cầu nhỏ là lối vào, sảnh có thang cuốn và thang máy, nhà hàng, quầy hàng lưu niệm. Bán cầu lớn chứa không gian triển lãm chính và một số phòng khác dành cho các cuộc họp, trao đổi kinh doanh. Các bán cầu được thiết kế dưới dạng hai mái vòm lồng vào nhau, được làm bằng các yếu tố kết cấu kim loại. Đường kính của vòm lớn là 37m, vòm nhỏ 20m, mặt tiền của tòa nhà được kết hợp hiệu quả với các ống nhôm đường kính 8cm, phủ ngoài bằng hợp chất polymer sáu màu. Các công ty xây dựng của UAE đã tham gia vào việc chế tạo kết cấu và xây dựng gian hàng.

Trong bố cục phi tập trung, không gian trưng bày được chia thành các khối chức năng theo các chuyên đề cụ thể. Gian hàng của Đức nằm trong khu vực “Phát triển bền vững”, thiết kế bởi LAVA. Gian hàng nhẹ nhàng và rất phong cách, gồm những module riêng biệt bố trí ở các mức khác nhau. Các module kín, không gian mở và sảnh trung tâm hợp nhất bởi một lớp phủ từ cấu trúc kim loại. Lớp bảo vệ module từ màng ETFE. Rất nhiều cột thép ở khu vực lối vào, màng mờ và lớp phủ kết cấu lưới tạo sự chiếu sáng tự nhiên hiệu quả. Bản thân gian hàng và các trưng bày trong đó đầu nổi bật bởi trình độ công nghệ cao.

Không gian bên trong với bố cục lạ, độc đáo của gian hàng Bahrain

Những hình ảnh khác lạ của các gian hàng Áo và Tây Ban Nha với bố cục đẹp mắt của các khối hình nón có chiều cao khác nhau chính là sự tôn vinh truyền thống xây dựng của các nước Ả Rập. Gian hàng Tây Ban Nha được thực hiện bởi studio Amann-Cánovas-Maruri, nằm trong khu vực “Phát triển bền vững” và thu hút sự chú ý bởi sự sáng tạo truyền thống của Tây Ban Nha. Mái chóp hình nón với giải pháp kết cấu kim loại dạng lưới với lớp phủ nhẹ mang sắc thái ánh mặt trời rực rỡ. Các giếng trời ở phần trên cùng của các hình nón cùng với các sân trong ở tầng trệt khiến không khí chuyển động dễ dàng, tạo sự thông gió thông khí tự nhiên hiệu quả.

Gian hàng của Bahrain trong khu vực “Tiềm năng” là ví dụ sinh động về sự đổi mới kiến trúc khi kích thích trí tò mò khám phá “đây là gì?”. Một khối lập phương khổng lồ với mặt tiền bằng nhôm không có cửa sổ và cửa ra vào, với các thanh kim loại nhô ra khỏi mặt phẳng mặt tiền theo các hướng khác nhau. Khi đi vào tòa nhà qua một đường hầm, khách tham quan càng ấn tượng hơn bởi không gian bên trong được lấp đầy bởi những mặt phẳng  nhôm lấp lánh cùng nhiều thanh kim loại xen kẽ dầy đặc,  nghiêng theo các góc khác nhau. Lịch sử và tiềm năng của đất nước được thể hiện một cách rõ nét, sinh động trong kiến ​​trúc và thiết kế: mật độ dân số cao; nghệ thuật dệt vải truyền thống; nhà sản xuất nhôm lớn nhất thế giới cũng như nhiều lĩnh vực thủ công và công nghệ cao khác. Gian hàng được thiết kế bởi kiến ​​trúc sư Christian Kerez, Zürich AG.

Gian hàng của Vương quốc Anh thú vị nhất Expo 2020

Gian hàng khác thường nhất thuộc về Vương quốc Anh, do nhà thiết kế kiêm họa sĩ người Anh Es Devlin sáng tác. Đây là một cấu trúc hình nón khiến khách liên tưởng đến một cái loa. Nhiều tấm gỗ ghép chéo nổi lên từ đỉnh nón. Các đầu của các tấm tạo thành một mặt dựng hình tròn, trên đó thể hiện những lời nói vần thơ được tạo ra bởi trí tuệ nhân tạo.

Vật liệu xây dựng

Đáng chú ý là việc sử dụng rộng rãi gỗ và các kết cấu gỗ trong nhiều gian hàng. Gỗ là vật liệu xây dựng tự nhiên có thể tái tạo, không có gì sánh bằng về chất lượng kết cấu  và tính thẩm mỹ. Gian hàng của Bỉ từ mặt tiền có lối vào chính được thiết kế dạng cầu vòm. Vòm có dạng parabol và hyperbol, được làm bằng các tấm gỗ dán nhiều lớp. Gian hàng của Hungary là cấu trúc gỗ hai lớp bao gồm mái vòm bên trong và lớp vỏ bên ngoài. Mặt tiền cũng được làm bằng gỗ. Gian hàng Thụy Điển tượng trưng cho khu rừng. Các gian hàng  của Slovenia, Úc, Anh, Canada, Oman, Phần Lan... đều được làm từ các kết cấu gỗ.

Gian hàng Turmenistan đậm chất dân tộc Trung Á

Gian hàng bảy tầng của Moroco trong khu vực chuyên đề “Tiềm năng” được xây dựng hoàn toàn từ vật liệu xây dựng truyền thống địa phương – đất nện. Vật liệu lần đầu tiên được sử dụng trong một công trình có khối tích lớn như vậy, vừa mang tính truyền thống vừa mang tính sáng tạo. Gian hàng của Áo do văn phòng Querkraft Architekten thiết kế từ hỗn hợp đất sét và cát. Các tháp hình nón chiều cao khác nhau liên kết với nhau để duy trì nhiệt độ nhờ chuyển động của không khí, tương tự hệ thống điều hòa không khí tự nhiên trong các tháp gió badgir của Ả Rập. Trong gian hàng Hà Lan, các bức tường được làm bằng tấm kim loại Larsen, thường được sử dụng trong xây dựng các công trình thủy; trần nhà được làm bằng ống kim loại; sàn nhà, lớp phủ đường dốc, các chi tiết nội thất được làm từ nhựa tái chế. Sau khi Expo 2020 kết thúc, các kết cấu kim loại sẽ được tháo dỡ và tái sử dụng trong các công trình khác; vật liệu sử dụng cho nội thất sẽ được tái chế hoặc xử lý một cách an toàn.

Gian hàng Ý nhẹ nhàng và sáng tạo, phần lớn được thực hiện từ vật liệu có thể tái sử dụng. Một trong những mục tiêu của thiết kế này - cho thấy các cấu trúc tạm không nhất thiết quá tốn kém và sẽ không biến thành rác xây dựng sau khi Triển lãm kết thúc. Các trụ của gian hàng được làm bằng cột thép mỏng; mái gỗ phủ màng ETFE và các lá kim loại đục lỗ để lọc ánh sáng mặt trời; các mặt tiền được tạo bóng mát bởi rất nhiều dây với hàng trăm vỏ chai nhựa; rong biển, vỏ cam, cỏ khô và cát được sử dụng làm vật liệu trang trí.

Truyền thống dân tộc thể hiện qua thiết kế kiến ​​trúc các gian hàng

Hội chợ triển lãm là cơ hội có một không hai để nhắc nhở về di sản văn hóa vô giá của mọi quốc gia trên thế giới, thông qua các giải pháp kiến ​​trúc -nghệ thuật của các gian hàng. Ví dụ rõ nhất là ba gian hàng của các nước Trung Á. Bố cục ba khối của tòa nhà triển lãm của Uzbekistan tượng trưng cho ba thành phố cổ trên Con đường tơ lụa vĩ đại - Samarkand, Bukhara và Khiva. Các mặt tiền được trang trí bằng những bức khảm gốm truyền thống tương tự những di tích nổi tiếng ở Uzbekistan. Chất dân tộc càng đậm nét hơn bởi ốc đảo bao quanh và âm nhạc đi kèm. Gian hàng Kazakhstan nổi bật bởi sự tinh tế trong hình thức vốn có của phong cách phương Đông. Lớp vỏ bên ngoài của mặt tiền đôi có các đường cắt hình vòm duyên dáng nhiều tầng, một trong số đó có vòm của lối vào chính, được trang trí bằng các yếu tố của văn hóa Scytho-Saka. Không gian thông thoáng giữa các mặt dựng là đặc trưng của kiến ​​trúc Hồi giáo lịch sử. Trên mặt tiền chính của gian hàng Turkmenistan có hình con ngựa Akhal-Teke và mềm mại như những dải lụa. Toàn bộ bề mặt cong của mặt dựng phải là biểu tượng sáng chói của đất nước - tấm thảm Turkmenia; mặt dựng trái bao phủ bởi những hoa văn lớn trong nghệ thuật trang trí truyền thống.

Kết luận

Trong suốt lịch sử 170 năm, các kỳ World Expo đã đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển chung của kiến ​​trúc. Mỗi kỳ Expo mới làm phong phú thêm di sản kiến ​​trúc, phản ánh trình độ phát triển chung của các công nghệ kiến ​​trúc và xây dựng. Expo 2020 kế tiếp truyền thống của những thập kỷ gần đây thông qua việc thúc đẩy và làm phong phú thêm khái niệm “phát triển bền vững”, trong đó tập trung vào điều kiện khí hậu của khí hậu sa mạc khô và nóng.

Kiến trúc của nhiều công trình trong triển lãm tuân thủ nguyên tắc phát triển bền vững và tiêu chuẩn công trình xanh. Các hình thức kiến ​​trúc và không gian, giải pháp thiết kế và vật liệu xây dựng các gian hàng trong triển lãm cho thấy xu hướng chính trong sự phát triển kiến ​​trúc và xây dựng là tiết kiệm các nguồn tài nguyên, sử dụng rộng rãi các vật liệu thay thế, vật liệu tái chế không rác thải trong xây dựng.

Trong khuôn khổ Expo 2020, có 121 tòa nhà  đã được chứng nhận LEED về kiến ​​trúc hiệu quả cao, tiết kiệm và bền vững. 7 gian hàng trong đó có Terra Pavilion đạt LEED “Platinum”;  103 tòa nhà đạt LEED “Gold”. Có 8 thiết kế khu vực công cộng đạt chứng nhận CEEQUAL với số điểm cao nhất “Xuất sắc”. Kết cấu kim loại và lưới của mái vòm Al Wasl nhận được đánh giá tối đa.

Kiến trúc tại Expo 2020 nổi bật bởi bản sắc dân tộc của các gian hàng và việc làm phong phú lẫn nhau giữa các nền văn hóa khác nhau. Gìn giữ truyền thống dân tộc, bao gồm cả kiến ​​trúc, đặc biệt quan trọng đối với những quốc gia có di sản văn hóa phong phú, song trong bối cảnh toàn cầu hóa, nhiều quốc gia có xu hướng đánh mất bản sắc của mình khi phát triển. Theo Ban tổ chức, chưa bao giờ World Expo lại quy tụ nhiều nền văn hóa khác nhau, nhiều quốc gia dưới một mái nhà chung, vì lợi ích của đa số như vậy. Ban tổ chức cũng đặc biệt chú trọng đến việc sử dụng các hiện vật trưng bày sau khi kết thúc triển lãm. Theo thông tin chính thức, dự án District 2020 - thành phố thông minh thân thiện với môi trường, hướng đến con người được tái sử dụng tới 80% hạ tầng sẵn có tại triển lãm này.

Theo PTS.PGS. L.Khaltunina, Khoa Kiến trúc ĐHTH quốc gia Altai

Bản tin các trường ĐH Nga, Architechton.ru 4/2022

ND: Lệ Minh