Tại Việt Nam, Đồng bằng sông Cửu Long chính là khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ biến đổi khí hậu, nước biển dâng. Đây là vùng đồng bằng phì nhiêu, được coi là vựa lúa, vựa trái cây, vựa thủy sản của đất nước, song cũng đang đối mặt với các thách thức ngày càng nghiêm trọng như hạn hán, xâm nhập mặn, sạt lở do biến đổi khí hậu gây ra.

Đồng bằng Sông Cửu Long là vựa lúa lớn nhất của Việt Nam, giúp Việt Nam trở thành một trong những quốc gia xuất khẩu gạo đứng thứ hai trên thế giới, cũng là nơi tiềm ẩn nguy cơ xâm nhập mặn, hạn hán, lũ lụt và suy giảm bùn cát, xói lở bờ biển, đe dọa đến an ninh lương thực, an ninh nguồn nước và sinh kế cho gần 21 triệu dân ở Đồng bằng sông Cửu Long. Theo đánh giá của các tổ chức quốc tế và nhóm nghiên cứu của Đại học Utrecht, Hà Lan, trong khoảng 10 năm trở lại đây, tốc độ sụt lún ở Đồng bằng sông Cửu Long trung bình 0,96cm/năm, do khai thác nước ngầm quá mức. Cùng với đó, tình trạng biến đổi khí hậu, nước biển dâng cao khoảng 0,35 cm/năm khiến nơi này bị ngập lụt là điều không thể tránh khỏi. 

Phân tích về tác động của biến đổi khí hậu Đồng bằng sông Cửu Long đối với kinh tế vùng Đồng bằng Sông Cửu Long, chuyên gia của Viện nghiên cứu phát triển Đồng bằng sông Cửu Long (Đại học Cần Thơ) chỉ rõ, biến đổi khí hậu đã, đang và sẽ diễn ra ngày càng trầm trọng hơn. Nhiệt độ và mực nước biển đều có xu hướng tăng trong tương lai. Đến cuối thế kỷ này có thể tăng từ trên dưới 50cm đối với kịch bản thấp và kịch bản trung bình; 70-80cm đối với kịch bản cao. Khi mực nước biển dâng lên 1m thì khoảng phân nửa Đồng bằng sông Cửu Long sẽ ở dưới mực nước biển.

Vấn đề tiếp theo là tình trạng xâm nhập mặn rất phức tạp. Theo Viện Nhiệt đới môi trường (Viện Khoa học và Công nghệ quân sự), tại Đồng bằng sông Cửu Long những năm gần đây, việc xây dựng các đập thủy lợi, thủy điện của các quốc gia thượng nguồn sông Mê Kông đã làm giảm lưu lượng chảy của sông Tiền, sông Hậu vào Việt Nam, dẫn đến tình trạng xâm nhập mặn tại một số tỉnh ven biển khu vực này ngày càng nghiêm trọng hơn, đặc biệt không tuân theo quy luật tự nhiên. Các sông chính và kênh nhánh bị nhiễm mặn sớm hơn, ranh giới nhiễm mặn vào sâu hơn trong nội đồng. Điều này đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống và sản xuất, các công trình xây dựng của Đồng bằng sông Cửu Long. Thực tế, đợt hạn mặn lịch sử năm 2016 đã khiến 600.000 người dân trong khu vực thiếu nước sinh hoạt và 160.000ha đất bị nhiễm mặn.

Tiếp đến là tình trạng sạt lở bờ biển đang diễn ra nghiêm trọng dọc theo bờ biển khu vực Đồng bằng sông Cửu Long. Có chiều dài bờ biển khoảng 744km, nhưng hiện nay khoảng 286km của khu vực này đang trong tình trạng sạt lở nghiêm trọng. Xói lở bờ biển làm thu hẹp diện tích đất canh tác nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản và mất nhà cửa, tài sản và sinh kế của người dân, gây ảnh hưởng đến an ninh quốc phòng các tỉnh trong khu vực. Theo đánh giá của nhóm nghiên cứu Giáo sư Matt Kondolf - Trường đại học California, Berkeley (Mỹ), một trong những nguyên nhân chính là việc xây dựng các đập trên thượng nguồn ở khu vực Trung Quốc, Lào, Thái Lan, Campuchia đã làm suy giảm đến 96% lượng phù sa đổ về sông Tiền và sông Hậu. Chính điều này làm thiếu hụt trầm tích - nguồn phù sa quan trọng để bồi lắng, bổ sung cho bờ biển tạo nên cân bằng bùn cát. Sự mất cân bằng bùn cát kết hợp với các yếu tố thủy thạch động lực học bờ biển, sóng gió, nước dâng đã làm cho dải bờ biển bị sạt lở đáng kể.

Đối với tác động của biến đổi khí hậu nếu mực nước biển dâng 100cm thì nguy cơ ngập cho Đồng bằng Sông Cửu Long sẽ lên tới 47,29%; khoảng 570.000ha lúa sẽ bị ngập; các khu vực chịu ảnh hưởng lớn của biến đổi khí hậu là Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng và Kiên Giang. Các ảnh hưởng của biến đổi khí hậu cũng tác động rất nặng nề như xâm nhập mặn cùng tác động của hạn hán sẽ ảnh hưởng đến khả năng cung cấp nước ngọt, giảm chất lượng nước mặt, nước ngầm.

Chính vì vậy, từ năm 2017, Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách để thích ứng với biến đổi khí hậu, trong đó có Nghị quyết số 120/NQ-CP của Chính phủ về phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổi khí hậu; Nghị quyết số 13-NQ/TW ngày 2/4/2022 của Bộ Chính trị khóa XIII về phương hướng phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Để ứng phó với biến đổi, các nhà khoa học cùng khuyến cáo, các địa phương ở Đồng bằng sông Cửu Long phải xây dựng một bản đồ dự báo chung cho toàn vùng, đánh dấu các điểm đen sạt lở lên bản đồ đó giống như điểm đen giao thông đường bộ. Về lâu dài, các địa phương cần rà soát lại quy hoạch phát triển kinh tế- xã hội, đặc biệt là quy hoạch phát triển đô thị, nông thôn, tái cơ cấu phát triển ngành gắn với ứng phó biến đổi khí hậu, nước biển dâng.