Trên thế giới hiện nay, một số nước đã xây dựng thành công các mô hình phát triển đô thị như: Đô thị xanh, Đô thị sinh thái, Đô thị thông minh… đặc điểm chung của các đô thị này là thiết lập mối quan hệ bền vững giữa con người với thiên nhiên. Trong số đó, đô thị xanh được xem là trọng tâm và mục tiêu phát triển bền vững của nhiều thành phố trên thế giới, nhằm quản lý tốt các chất thải, khí CO2, bảo vệ hệ sinh thái, ứng phó với biến đổi khí hậu.
Ở Việt Nam, mô hình đô thị xanh cũng đang được nghiên cứu áp dụng và phát triển. Tuy nhiên, xây dựng đô thị xanh ở nước ta hiện nay chưa được nghiên cứu một cách hệ thống, chỉ đề cập một cách chung chung như “xanh, sạch, đẹp”, chỉ quan tâm đến mật độ cây xanh, tăng tỷ lệ che phủ xanh, còn nhiều vấn đề khác như: Tiết kiệm năng lượng, cân bằng sinh thái, sử dụng tài nguyên thiên nhiên hiệu quả, bảo vệ môi trường bền vững, giảm thiểu khí thải nhà kính, ứng phó với biến đổi khí hậu…chưa được giải quyết một cách đồng bộ, vì vậy, việc quản lý và phát triển đô thị xanh ở nước ta còn gặp nhiều khó khăn.
Bắc Giang là tỉnh thuộc vùng Đông Bắc Việt Nam, nằm trong Vùng thủ đô HN, có diện tích tự nhiên 3.895km2, dân số khoảng 1,8 triệu người; Tỉnh lỵ là thành phố Bắc Giang, cách trung tâm thủ đô Hà Nội khoảng 50km. Bắc Giang hiện có 16 đô thị, trong đó có 1 đô thị loại II, 2 đô thị loại IV, 13 đôthị loại V; tỷ lệ dân số đô thị đạt khoảng 22,1%, quy mô, chất lượng của các đô thị được cải thiện và ngày được nâng cao. Một số đô thị đã phát huy tiềm năng, lợi thế để thực sự là trung tâm, động lực phát triển kinh tế của vùng; góp phần tích cực vào quá trình chuyển dịch cơ cấu Kinh tế - xã hội, giải quyết việc làm, đáp ứng nhu cầu của xã hội.
Thành phố Bắc Giang (tiền thên là Phủ Lạng Thương) được hình thành từ thời Pháp thuộc, có bề dày lịch sử và mang trong mình nhiều giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp. Thành phố Bắc Giang có tốc độ tăng trưởng cao và ngày càng phát triển về: Kinh tế- Xã hội, dân số, không gian đô thị, cảnh quan thiên nhiên được bảo vệ, giữ gìn. Mật độ xây dựng hiện nay còn chưa cao, giao thông chưa bị ùn tắc, công nghiệp mới phát triển, môi trường chưa bị ô nhiễm nhiều; trật tự xây dựng, không gian, kiến trúc, cảnh quan cơ bản được đảm bảo, còn nhiều quỹ đất để mở rộng, phát triển không gian xanh, hệ sinh thái tự nhiên; văn hóa còn lưu giữ được các giá trị bản địa, đây là lợi thế rất lớn để Bắc Giang áp dụng mô hình phát triển theo hướng Đô thị xanh.
Bên cạnh những kết quả đạt được, Bắc Giang vẫn còn những hạn chế như: Tỷ lệ dân số đô thị còn thấp; quy hoạch chất lượng chưa cao, còn mâu thuẫn với các quy hoạch chuyên ngành khác; tỷ lệ phủ kín quy hoạch chi tiết tại đô thị còn thấp; kiến trúc cảnh quan chưa đồng nhất, chưa tạo được điểm nhấn, bộ mặt đẹp cho đô thị; nhiều khu đô thị, công trình công cọng chưa nghiên cứu đến công trình xanh, kiến trúc xanh và các giải pháp tiết kiệm năng lượng, giảm thiểu phát thải khí nhà kính ngập úng cục bộ, đe dọa hệ sinh thái tự nhiên vẫn còn xảy ra. Xuất phát từ những tồn tại nêu trên, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Bắc Giang đã ban hành Nghị Quyết số 138-NQ/TƯ ngày 1/9/2016 về “Đẩy mạnh phát triển đô thị trên địa bàn tỉnh Bắc Giang đến năm 2020, định hướng đến năm 2030” trong đó có nhấn mạnh vai trò và tầm quan trọng của công tác quản lý phát triển đô thị theo hướng phát triển đô thị xanh, đô thị bền vững; ngoài ra UBND tỉnh Bắc Giang còn ban Quyết định số 479/QĐ-UBND ngày 14/8/2017 phê duyệt Chương trình phát triển đô thị toàn tỉnh Bắc Giang đến năm 2030; trong đó định hướng phát triển toàn tỉnh Bắc Giang phải nâng cao chất lượng đời sống của người dân; bảo vệ và cải thiện môi trường; giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống; để tạo môi trường cảnh quan đẹp theo “hướng đô thị xanh” cho thành phố. Vì vậy, việc “xây dựng, phát triển thành phố Bắc Giang trở thành đô thị xanh, đô thị bền vững là mục tiêu cần phải hướng tới”, mang ý nghĩa khoa học và thực tiễn, nhằm góp phần xây dựng thành phố Bắc Giang “xanh-sạch-đẹp”, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân; gìn giữ, phát huy các giá trị văn hóa và điều kiện tự nhiên, phát triển Kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh – quốc phòng và chống chịu với biến đổi khí hậu.
2. Để xây dựng, phát triển thành phố Bắc Giang trở thành đô thị xanh, đô thị bền vững cần giải quyết những vấn đề sau:
a) Làm rõ khái niệm về đô thị xanh, các vấn đề về nhận thức, lợi ích phát triển đô thị xanh, trên cơ sở đó xây dựng cơ sở khoa học về quản lý không gian, kiến trúc, cảnh quan hướng tới đô thị xanh tại thành phố Bắc Giang.
Đánh giá, phân tích các vấn đề thực trạng của không gian kiến trúc cảnh quan với định hướng phát triển đô thị xanh và công tác quản lý không gian kiến trúc cảnh quan của thành phố Bắc Giang để từ đó nhận diện và đưa ra khái niệm đô thị xanh cho thành phố Bắc Giang; quan điểm về hướng tới đô thị xanh cũng cần phải được làm rõ nhằm nâng cao nhận thức của các cấp ủy Đảng, chính quyền các cấp về đô thị xanh, về quản lý không gian kiến trúc cảnh quan hướng tới đô thị xanh.
b) Đề xuất quan điểm, mục tiêu, nguyên tắc và tiêu chí quản lý không gian, kiến trúc, cảnh quan hướng tới đô thị xanh cho TP Bắc Giang.
- Hiện nay TP Bắc Giang cần có quan điểm, mục tiêu cụ thể rõ ràng về đô thị xanh để làm cơ sở quản lý không gian kiến trúc cảnh quan TP Bắc Giang hướng tới đô thị canh. Phát triển TP Bắc Giang theo hướng xanh hóa cảnh quan, cải thiện hình ảnh và bảo vệ môi trường đô thị góp phần, nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.
- Mục tiêu xanh hóa không gian kiến trúc cảnh quan của thành phố Bắc Giang đến năm 2035 dần đạt được đô thị xanh; phát triển công trình xanh và kiến trúc xanh, tăng cường quản lý trật tự xây dựng và cải thiện hình ảnh đô thị; bảo vệ môi trườn trong đó tập trung làm sạch thành phố dựa trên việc áp dụng mô hình “Đô thị tuần hoàn” và có biện pháp ứng phó với biến đổi khí hậu.
- Rà soát, điều chỉnh quy hoạch chung, quy hoạch phân khu, quy hoạch chi tiết; quy chế quản lý quy hoạch kiến trúc, thiết kế đô thị gắn với tiêu chí đô thị xanh cho TP Bắc Giang.
- Cần xây dựng và ban hành Bộ tiêu chí để quản lý, đồng thời làm cơ sở để đánh giá mức độ hoàn thành của đôthị xanh cho thành phố Bắc Giang.
c) Để khắc phục những tồn tại, hạn chế từng bước xây dựng TP Bắc Giang trở thành đô thị xanh, cần đưa ra được các giải pháp thiết thực, hiệu quả và cụ thể, có khả năng đáp ứng tốt nhất các quan điểm, mục tiêu, nguyên tắc và yêu cầu quản lý không gian kiến trúc cảnh quan cụ thể như:
- Hoàn thiện cơ sở pháp lý và các công cụ để quản lý không gian, kiến trúc, cảnh quan thành phố Bắc Giang hướng tới đô thị xanh;
- Cần phân vùng để quản lý không gian, kiến trúc, cảnh quan thành phố Bắc Giang hướng tới đô thị xanh;
- Nâng cao năng lực quản lý nhà nước về không gian, kiến trúc, cảnh quan thành phố Bắc Giang hướng tới đô thị xanh;
- Phát huy vai trò của cộng đồng và sự tham gia của dân cư trong quản lý không gian, kiến trúc, cảnh quan thành phố Bắc Giang hướng tới đô thị xanh.
3. Các giải pháp chính để phát triển thành phố Bắc Giang trở thành đô thị xanh, đô thị bền vững
a) Hoàn thiện cơ sở pháp lý và các công cụ để quản lý không gian, kiến trúc, cảnh quan thành phố Bắc Giang hướng tới đô thị xanh
- Ban hành cơ chế chính sách: Lồng ghép tiêu chí đô thị xanh vào các chương trình, mục tiêu phát triển đô thị thành phố Bắc Giang hướng tới đô thị xanh; ban hành cơ chế đặc thù để thu hút các nguồn lực xã hội vào đầu tư phát triển đô thị, cơ sở hạ tầng, nghĩa trang, rác thải, nước thải, công trình phúc lợi xã hội.
- Công tác quy hoạch, kế hoạch: Rà soát các quy hoạch xây dựng để điều chỉnh gắn với mô hình, tiêu chí đô thị xanh cho thành phố Bắc Giang; có kế hoạch bảo tồn các công trình kiến trúc có giá trị.
- Điều chỉnh quy chế quản lý quy hoạch, kiến trúc đô thị thành phố Bắc Giang hướng tới đô thị xanh.
- Xây dựng cơ sở dữ liệu về quy hoạch và áp dụng GIS để quản lý không gian, kiến trúc, cảnh quan thành phố Bắc Giang hướng tới đô thị xanh.
b) Phân vùng quản lý không gian, kiến trúc, cảnh quan thành phố Bắc Giang hướng tới đô thị xanh
Để quản lý không gian, kiến trúc, cảnh quan TP Bắc Giang hướng tới đô thị xanh, cần phải phân vùng để quản lý; việc phân vùng phải căn cứ vào tiêu chí, nguyên tắc và phương pháp phân vùng để quản lý không gian kiến trúc cảnh quan, cụ thể như sau:
- Các yếu tố phân vùng: (1) Yếu tố tự nhiên; (2) Yếu tố địa giới hành chính; (3) Yếu tố quy hoạch; (4) Yếu tố văn hóa, lịch sử; (5) Yếu tố tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan; (6) Yếu tố phát triển cơ sở hạ tầng đô thị.
- Nguyên tắc phân vùng: (1)Tính đồng nhất về tính chất; (2) Ranh giới về tự nhiên và nhân tạo, các chướng ngại vật phân chia ranh giới; (3) Ranh giới hành chính.
- Đề xuất phân vùng: Căn cứ các yếu tố, nguyên tắc, phương pháp phân vùng, đề xuất 5 vùng để quản lý như sau: Vùng số 1, gồm các khu phố cũ và trung tâm văn hóa lịch sử; Vùng số 2, khu vực mới phát triển; Vùng số 3, khu vực phát triển đô thị mới; Vùng số 4, Khu vực chức năng đặc thù; Vùng số 5, Khu vực ngoại thành gồm các xã của TP Bắc Giang mở:
c) Triển khai các hoạt động quản lý không gian, kiến trúc, cảnh quan thành phố Bắc Giang hướng tới đô thị xanh.
- Quản lý không gian:
+ Đối với không gian xanh: (1) Bảo tồn và phát huy các không gian xanh tự nhiên; (2) Bảo vệ và phát triển không gian xanh nhân tạo; (3) Tăng cường đầu tư và phát triển không gian xanh theo quy hoạch; (4) Quản lý cây xanh và đưa ra các quy định trồng cây xanh.
+ Đối với không gian công cộng: (1) Khu vực đường phố, quảng trường; (2) Không gian mở; (3) Không gian kỹ thuật (giao thông, cấp nước, đường dây đường ống).
- Quản lý kiến trúc: (1) Bảo tồn, bảo vệ các công trình kiến trúc có giá trị; (2) Quản lý trật tự xây dựng; (3) Kiểm soát hình ảnh đô thị; (4) Quản lý chỉnh trang, cải tạo công trình kiến trúc tuyến phố cũ; (5) Hướng dẫn, đăng kí, kiểm tra và cấp giấy chứng nhận công trình xanh.
- Quản lý cảnh quan đô thị: (1) Quản lý chiếu sáng đô thị; (2) Quản lý biển quảng cáo; (3) Quản lý màu sắc công trình.
d) Quản lý kết cấu hạ tầng xanh bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu
- Hệ thống giao thông: Tăng cường phát triển hệ thống giao thông công cộng; khuyến khích phương tiện cá nhân xe đạp, xe điện; hạn chế xe cơ giới, giảm thiểu phát thải ra môi trường;
- Hệ thống đường điện, cáp thông tin: đi ngầm dưới hè đường;
- Lập quy hoạch hệ thống thoát nước riêng cho TP; thường xuyên duy tu, nạo vét đường ống thoát nước và hồ điều hòa;
- Đầu tư xây dựng hệ thống thoát nước thải của TP; cải tạo nâng cấp trạm xử lý nước thải; Sử dụng hệ thống nước thải theo mô hình đô thị tuần hoàn. Phân loại rác thải tại nguồn, xử lý rác thải đạt tiêu chuẩn 3R (giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế)
- Tổ chức di chuyển, thu gom các nghĩa trang nhỏ lẻ đưa về nghĩa trang tập trung của TP; khuyến khích người dân sử dụng hình thức hỏa táng.
- Quản lý tiết kiệm năng lượng, giảm thiểu khí thải nhà kính.
e) Nâng cao năng lực quản lý nhà nước về không gian, kiến trúc, cảnh quan thành phố Bắc Giang hướng tới đô thị xanh
- Nâng cao nhận thức, năng lực của cán bộ công chức ở các cấp về đô thị xanh; phối hợp chặt chẽ với cơ quan có liên quan.
- Cấp ủy chính quyền các cấp phải coi quy hoạch, quản lý đô thị là nhiệm vụ trọng tâm của đơn vị.
f) Phát huy vai trò của cộng đồng và sự tham gia của dân cư trong quản lý không gian, kiến trúc cảnh quan hướng tới đô thị xanh.
- Huy động sự tham gia của cộng đồng ngay giai đoạn lập nhiệm vụ, lập quy hoạch, giai đoạn thẩm định và quản lý quy hoạch.
- Huy động sự tham gia của cộng đồng trong đầu tư xây dựng và quản lý, khai thác sử dụng.
- Huy động cộng đồng tham gia trong việc kiểm tra, giám sát
- Tuyên truyền nâng cao nhận thức của người dân trong việc quản lý không gian kiến trúc cảnh quan hướng tới đô thị xanh cho thành phố Bắc Giang.